Het dragen van historische haarstijlen als duurzame LevensKunst. Het is winter. Het is coronatijd. De wereld staat ogenschijnlijk stil. En misschien vonden jullie mij ook opmerkelijk stil de afgelopen maand; even geen opschepperij over aankomende exposities enzo. Even niets om te zeggen of om tof mee te doen. Ik was te druk aan het scharrelen in mijn atelier...in mijn hoofd... op zoek naar betekenis en zin.

Levenskunst op 1m2

Wat kan ik doen? Waar kan ik helpen? Wat heb ik te geven in een wereld die stilzwijgend sterft aan klimaatverandering, ook al is het enige diersoort dat daar iets aan kan veranderen nu alweer te druk met wegkijken van haar natuur. Beperkt tot de ruimte van mijn huis en atelier, heb ik alleen mezelf nog maar om echt direct in de ogen aan te kunnen kijken. ‘’Zeg, mevrouw de kunstenaar die het allemaal zo veel beter weet: waar laat je zelf je steken vallen? Welke onzin en overbodige comfort blankets kan je zelf nog afpellen?’’. Wat er over blijft voor mij, is slechts dat wat mijn lichaam nodig heeft om in leven te blijven: dat wat ik eet, dat waarmee ik me kleed. Waarmee ik mijn huid en haar verzorg en waarmee ik mijn kwalen genees. Die ene vierkante meter, neemt geen coronamaatregel van me af. Het is mijn toekomstbestendige vertrekpunt voor LevensKunst op 1m2. Voor tenminste één jaar en één dag, binnen drie nieuwe projecten, ga ik hiermee aan de slag. Ik ga mijn dagelijks leven nog een stapje verder omvormen tot performance. En ik nodig je graag uit mee te kijken met het proces dat ik zal delen.

Mijn kapsel zoals het er uit zag toen ik begon aan dit nieuwe project.

Alle haren op mijn hoofd die daar aan denken
Dit is een project dat ik alvast uit de doeken kan doen. Of eigenlijk, zit het momenteel juist in een doek, vastgebonden op mijn hoofd. Ik wil er van af: al die plastic shampooflessen in mijn badkamer. Ik krijg telkens nieuwe flesjes met de feestdagen: lekkere lotions zus, lekker vegan haarmaskertje daar. Super lief,
echt waar. Maar hoe dan ook, echt niet goed voor het milieu. Ik heb deze winter mijn laatste flessen opgemaakt. En er komt er geen nieuwe meer mijn huis in!
Mijn haar is ook een ramp intussen: ik ben al jaren bezig om het heel lekker lang te laten groeien, zodat ik er uiteindelijk makkelijker iets mee kan doen dan nu met mijn halflange haar. Ook dat eerdere voornemen was dus al gericht op vereenvoudigen en minimaliseren. Maar mijn haar is inmiddels te veel kapot geverfd, gewassen en ge-stylde om het nog echt lang te laten groeien. Als ik het niet om de dag was zijn mijn punten pluizig en de wortels alweer vettig. Het breekt voortijdig af of ik moet het toch knippen omdat het té beschadigd raakt. En damn, deze vrouw met kind, werk en huishouden wil haar laatste beetjes tijd niet hoeven besteden aan allerlei ingewikkelde kuren die bovendien nooit echt eco-vriendelijk zijn! ‘’Kan dit ook anders?’’, vroeg ik me dus af.

No-poo
Ik herinnerde me, hoe fijn het was om een aantal jaar geleden ‘’no-poo’’ te gaan: om tijdelijk te stoppen met het wassen van mijn haar met shampoo. Want hoe vaker je je haar met shampoo wast, hoe meer je je hoofdhuid eigenlijk stimuleert om meer huidvet te produceren. Dat is een vicieuze cirkel dus, die je
gelukkig kunt doorbreken. En fuck, ik ben nu toch weer terug bij af: omdat ik in mijn pre-covid leven druk voelde om er altijd smaar uper frisch en gestyled uit te zien voor mijn werk... dus daar ging ik weer met m’n haarverf en stijltang. Maar nu is er een pauze. Nu heb ik tijd om het anders te doen...
Ik bedacht me daarnaast: ‘’Terug in de geschiedenis was er ook geen shampoo. En toch zien de mensen die in verschillende eeuwen zijn geportretteerd in de schilderkunst en behoorlijk fruitig en oké uit. Hoe deden ze dat: ongetwijfeld gebruikmakend van eenvoudige, natuurlijke en lokaal gevonden en dus haast
per definitie duurzamere middelen dan wij nu kennen? Welke kennis zijn wij vergeten in onze age of plastic things?’’.

Research
Zo startte ik mijn research. Op zoek naar hoe mijn stijl-harigen Europese voorvaderen en -moeders, hun lokken verzorgden en verfraaiden? Het werd een wonderlijke ontdekkingstocht, vol met bizarre vondsten. Maar bovenal waren het poëtische gebruiken die ik vond. Wat ik nu wil doen, is de kennis die ik (terug)vind, vertalen naar hippe alternatieve en duurzame levensstijlen die we ook gewoon prima in onze tijd kunnen dragen. Dus om te beginnen moet ik testen hoe praktisch het dragen van deze kapsels is. Daarom ga ik een jaar en een dag, de kapsels die ik ontwerp, gebaseerd op historische kapsels, verzorgingsmethoden, en technieken, zelf dragen in mijn alledaagse leven. Of nee: ik ben inmiddels al een tijdje bezig ;)

Zo ging ik tijdens de eerste week over straat. Maar ik realiseerde me al snel dat ik mijn kleding ook anders moet gaan stijlen als ik een hoofddoekje draag, om een complete mooie look te stylen voor mezelf. Een goeie dikke sjawl, eigenlijk zoals de Marokkaanse en Turkse meiden hier in Rotterdam dat dragen, en zoals vrouwen dat in vroegere op het land droegen, ziet er wat mij betreft het beste uit.

Aardappelrooiende boerinnen, augustus 1885, Vincent van Gogh

Lockdown-locks
Dus first things first. Ik ben in januari gestopt mijn haren met shampoo te wassen. Ik wist van de vorige keer dat ik no-poo ging, dat haar nog minder snel vet wordt, als je het invlecht omdat je haar dan minder beweegt. En omdat je je hoofdhuid minder aanraakt en je hoofdhuid dan minder gestimuleerd wordt om
huidvet aan te maken. Een ander voordeel van invlechten is je haar dat onvermijdelijk toch wat vet wordt na verloop van tijd, niet als nasty slierten in je gezicht zullen hangen. Lekker stinken in stijl :P Nee hoor, valt best mee. Echt!

Dus als we dan toch gaan invlechten, laten we er dan een mooi kapsel voor ontwerpen. En zo ging ik op zoek naar Noord-Europese vlechtstijlen uit de geschiedenis die ooit zijn ontworpen voor soortgelijke haartypes als het mijne. De boeken en bronnen die ik las, beschreven telkens de haarverzorging en -stijlen van zeer welgestelde vrouwen uit de geschiedenis. Van de Griekse en Romeinse oudheid tot aan het begin van de 20ste eeuw. Maar die dames maakten er veelal juist een sport van, om zich juist onpraktische kapsels aan te laten meten. Van Romeinse welgestelde dames voor wie het de standaard was om zeker drie bedienden te hebben die hun haar en toilet de hele dag door verzorgden, tot en met dames uit de tijd van Lodewijk de IVX, die geen openbare gelegenheid bezochten zonder hun persoonlijke coiffeur (kappen/stylist) mee te brengen. De kapsels (of eigenlijk: pruiken) van deze Rococco-babes waren rond halverwege de 17de eeuw dusdanig hoog opgestoken, dat de plafonds van hun draagkoetsen opgehoogd moesten worden, om er nog enigszins comfortabel in te kunnen zitten... niet heel erg praktisch dus.

Onzichtbare schoonheid
De gevlochten kapsels die weinig onderhoud behoefden, behoorden toe aan de vrouwen die binnenshuis en op het land werkten. Vrouwen uit de lagere sociale klassen dus. Maar ja: zij waren nauwelijks onderwerp voor schrijvers of voor portretten van kunstschilders. Er zijn dus maar weinig teksten en
beelden die omschrijven hoe deze vrouwen hun kapsels gedragen moeten hebben. Daarnaast bedekten deze vrouwen hun haren in de loop van eeuwen veelal met mutsjes en kappen. Enerzijds vanuit praktische overwegingen. Maar ook vanuit culturele/religieuze (christelijke) overweging: men vond het bedekken
van damesharen op die manier kuiser. Het is voor de tijdsperiodes van vόόr de boekdrukkunst dus grotendeels onbekend hoe de vrouwen die -net als ik nu-, niet erg veel tijd hadden naast het werk zich om tijdsintensieve haarverzorging te bekommeren, hun haren droegen onder die mutsjes en kappen.

Heidense vrouwen
Toch vond ik wel wat bronnen, waarvan één mij in het bijzonder raakte. Het is de oudste bron die ik heb gevonden. In de Táin Bó Cúlaigne, een Iers-Keltisch boek dat verhaalt over veldslagen uit de 1ste eeuw voor Christus, staat een omschrijving van een in die tijd dagelijks gedragen en ingevlochten vrouwenkapsel [2] [3]. Bestaande uit een drievoudige vlecht die is omgeslagen om het hoofd. Met in de nek een lange vlecht, die werd versierd met een lint.

Nét wat anders dus dan vaak wordt voorgesteld over kapsels uit deze tijdsperiode in Europa, zoals bijvoorbeeld in de Netflix serie Vikings. Ik heb zelfs niet na lang zoeken kunnen achterhalen of de kapsels die deze serie toont, op bronnen zijn gebaseerd of bronnen kunnen vinden die dameskapsels van vikingen
en Germanen omschrijven. Maar kom zeker maar op met bronnen die aantonen dat deze ingevlochten kapsels inderdaad gedragen werden door vrouwen!

Twee weken bezigen en fantastische nieuwe zeep
Met dit kapsel ben ik aan de slag gegaan als uitgangspunt. Ik heb het nagemaakt. En weer aangepast, zodat ik er goed mee kon slapen. De drievoudige vlecht heb ik behouden. Inmiddels zit mijn haar nu alweer twee weken ingevlochten. Ik heb het één keer tussendoor gewassen met gewone shampoo. Dat gaat goed en fijn. Ik voel nu al dat mijn haar minder snel vet raakt. Dat de punten minder droog zijn. En het lijkt wel dikker, omdat het minder sluik valt.Wat een verschil! Ik merk wel dat ik een enorme neiging heb om toch te gaan wassen. Gedachten als ‘’Ieew, normaal zou ik nu dus onder de douche gaan staan!’’, en: ‘’Oke, maar even een sjaaltje over mijn hoofd doen, want zo wil ik net niet naar de supermarkt’’ gingen er constant door mijn hoofd. Maar waarom eigenlijk? Als ik echt in de spiegel keek, zag mijn haar er gewoon goed uit. Wat een gewenning dus dat ik uit mijn systeem zal moeten krijgen voor dit experiment ;)

Coming up: experimenteren
Ik wil nu wel op zoek gaan naar een duurzame vervanging van mijn reguliere shampoo. Voor de volgende stap ga ik me verdiepen in het testen van shampoo zeep bars, of misschien zelfs in andere alternatieven die ik zelf kan maken. Ik zal dan ook een uitleg geven van hoe ik dit kapsel heb gevlochten, zodat je met me mee kunt doen. En ik geef je natuurlijk een up-date over het no-poo proces. So stay tuned voor het vervolg van deze serie!

De hulst was voor de kelten een belangrijke symbolische plantensoort. Tijdens midwinterfeesten versierden zij hun haar met kransen van hulst. Ze is namelijk één van de weinige planten die groen en levend blijft in een winters en uitgestorven landschap. Haar vuurrode bessen vallen op in het verstilde en besneeuwde winterse landschap om de woudbewoners die overwinteren te voeden. Ze is daarom de plant van de moederschap, de dood, maar ook van
wedergeboorte. Van onsterfelijkheid, weerbarstigheid en gezondheid. Maar ook van huiselijkheid, stilte en contemplatie, in de tijd die voorafgaat aan een nieuwe lente, waarin wij mensen ons schuilhouden in de warme binnenwereld van onze huizen. Én haar rode bessen staan voor de kelten, net als het vlechten van haren, ook symbool voor verbinding en toewijding. De hulst werd tijdens jaarvieringen
gedragen in het haar‘’ [5]

Nog maar vijftig weken en één dag te gaan... Kom maar op. Ja, ik wil!