23 mei 2022

Ja, deze blog behoort voor heel veel van jullie vast en zeker tot de categorie TMI: Too Much Information. Maar het feit dat je deze tekst nu leest op deze blog, betekent dat je stiekem nieuwsgierig bent, Aagje. Dus geef ik mezelf een vrijbrief om te delen wat ik voor Re-Fashion heb ge-researched en uitgeprobeerd op het gebied van duurzame alternatieven voor wegwerp maandverband en tampons. Er is namelijk een hele wereld naast de menstruatiecups te vinden, waar jij vast net zo min van hebt gehoord als ik tot voor kort:

Hoe deden vrouwen dat vroeger?
Dit is een vraag, die ik waarschijnlijk voor het eerst bedacht toen ik een jaar of 14 was en mijn eigen eerste menstruaties er op had zitten. Ongesteld zijn (of zoals in de geschiedenis ook wel menses of minis genoemd, wat ik véél mooier en fijner vind klinken dan ONGESTELD) is gewoon vaak – erg niet chill -. In vroegere gedachte-oefeningen om mezelf een beetje op te beuren, vroeg ik me af hoe vrouwen vroeger hun menses moesten hebben doorstaan zonder pre-fab maandverband en tampons. De visioenen die ik dan voor me kreeg van bosjes stro en bebloede lapjes, maakten mijn focking kramp plots een stuk minder zielig: het kan altijd erger…

En die fantasie bleek niet ver van de werkelijkheid te liggen. In de prehistorische tijd bestond maandverband inderdaad uit ‘ruwe materialen’: verpulverde houtvezels, geplozen plantvezels, wol, natuursponzen werden ofwel gebruikt als tampon of als absorberend materialen in ondergoed dat waarschijnlijk bestond uit (gezwachtelde) lappen. [bron 1]

Later in de geschiedenis, werden er onderbroeken gedragen bestaande uit grote hoeveelheden stof en inleggers (zie hier een interessante hedendaagse reenactment daarvan). Deze lappen werden na de menstruatie uitgekookt en weer opnieuw gebruikt.

Vanaf de 20ste eeuw kwamen er inlegger met gordels op de markt, die nog het meeste weg hebben van kinky sekstuigjes. Ze zien er wat mij betreft niet erg comfortabel uit, maar ze werden tot zeker de jaren ‘70 verkocht. De eerste menstruatiecups kwam in 1937 op de markt. Ontwikkeld door de actrice Leona Chalmers [2] Deze cups werden helaas geen commercieel succes. Vrouwen waren in die tijd niet gewend om te praten over zaken als menstruatieproducten. Bij het lanceren van Kotex bijvoorbeeld, het eerste commerciële tamponmerk, speelde een belangrijke rol in het succes van het merk, dat vrouwen geld konden achterlaten op een tafel waar in neutrale zakjes verpakte pakken tampons stonden opgestapeld. Lekker discreet en anoniem: op die manier hoefde je met niemand te praten en wist niemand dat je menstrueerde… [3]

Niets om voor te schamen
Tot op de dag van vandaag bestaat er een fenomeen genaamd ‘menstruatie-armoede’: tenminste 15% van de meisjes en vrouwen wereldwijd, voornamelijk in derde wereldlanden, hebben geen geld of toegang tot reguliere tampons of maandverband. Of er moet een keuze gemaakt worden tussen menstruatie-artikelen en andere eerste levensbehoeften zoals bijv. Eten. Een veel voorkomend gevolg va menstruatie-armoede is dat veel van meisjes in derdewereldlanden daarom niet langer naar school gaan zodra ze beginnen te menstrueren omdat ze zichzelf niet voldoende kunnen verzorgen / schoonhouden. Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor dit onderwerp en kan je bijvoorbeeld doneren op websites als deze waar wordt geïnvesteerd in het aanbieden van herbruikbare menstruatieproducten: om meisjes te helpen te voorzien in menstruatieproducten, zodat ze toch naar school kunnen blijven gaan. Menstruatie-armoede komt ook in Nederland voor (zo’n 9% van de vrouwen en meisjes krijgt er mee te maken). [4]

Maar misschien mogen we ons ook wel afvragen waarom we perse mentruatieproducten willen kopen zoals we ze nu in de schappen kunnen vinden: want één vrouw verbruikt gedurende haar levenvoor zo’n 90 kilo aan wegwerp maandverbanden en tampons. Die grotendeels bestaan uit plastic en chemisch gebleekte materialen. Dat kan gelukkig ook anders. En goedkoper!

Wasbaar mensturatie-ondergoed
Na het maken van de inlegkruisjes voor dit project Re-Fashion, met als doel om mijn kleding zo min mogelijk te hoeven wassen, bedacht ik me dat ik mijn maandverband ook wel kon vervangen met iets duurzamers dan wegwerpartikelen. Van een zwangere vriendin, mocht ik een set menstruatie-ondergoed lenen om uit te proberen. Dat heb ik gedaan. Zo’n set wasbaar ondergoed is best prijzig: je betaalt al snel €14 per onderbroek. Het was voor mij ook wennen dat je best een behoorlijk pakket absorbtiematerialen tussen je benen hebt zitten met deze onderbroeken. Maar dat wende onwijs snel: al na een paar uur dacht ik er niet meer aan dat ik zo’n onderbroek aan had. Het bleef voor mij vreemd, dat je menstruatiebloed gewoon vrij de onderbroek in loopt. Het voelt in het begin aan alsof ik was vergeten een maandverbandje in te doen en dat ik misschien wel ging doorlekken. Maar deze onderbroeken doen veel beter hun werk dan regulier wegwerp maandverband: ik heb gelukkig geen extreem zware menstruaties, maar zelfs op mijn eerste menstruatiedag (die altijd het hevigste is) kon ik zeker zes uur in één rondlopen zonder problemen. Chill…

Hoe te wassen
Wassen doe je dit soort onderbroeken op maximaal 40 graden. Je zou de maandverbandjes misschien eerste nog even kunnen laten weken voordat je ze bij de rest van de was doet, om alvast het meeste bloed weg te spoelen. Maar ik ben er niet zo vies van, of van mezelf: het is maar bloed. Mijn wasbare maandverbanden gaan dus gewoon mee met de zwarte was.

Hier vindt je het recept voor het zelfgemaakte ecowasmiddel dat ik momenteel gebruik voor Re-Fashion en waar ik erg tevreden over ben. Door een zeep als deze te gebruiken, weet je zeker dat je niet alsnog chemicaliën je lichaam in brengt via je maandverband: deze zeep is helemaal gemaakt van natuurlijke en huidvriendelijke grondstoffen (namelijk van marseillezeep op basis van olijfolie en zuiversingszout).

Een set wasbare onderbroeken bestaat uit zo’n zes onderbroeken met een wetbag (een waterdicht tasje waarmee je je gebruikte ondergoed waterdicht onderweg kan opbergen). Zo’n set kost vaak rond de €60: dat lijkt enorm veel geld, maar bedenk je dat je per jaar als snel €12 uitgeeft aan maandverband. [5] Na vijf maanden heb je je investering er alweer uit en je belast het milieu een stuk minder.

Wasbaar maandverband
Zelf draag ik deze set wasbare maandverbanden. Ik vind het namelijk fijn dat dit maandverband compact is. Ik ben altijd onderweg en druk bezig en ik vind het makkelijker om een wasbaar maandverbandje snel te verwisselen ergens op een tankstation in een klein hokkie, dan om een hele onderbroek te wisselen. Ze laten zich door hun kleine formaat ook makkelijk meenemen in een wetbag (een waterdichte waszak). Deze wasbare maandverbandjes zijn ook goedkoper: €20 voor een set die voor mijn helemaal voldoende is voor één menstruatieperiode. De set betaalt zich voor mij dus binnen (in mijn geval 10 maanden terug. Ook hier is wassen tot maximaal 40 graden aan te raden.

Wasbare tampons
Zoekend naar de historische menstruatieproducten, kwam ik ook de historische obscuriteit tegen, van verschillende tampons gemaakt van opgerolde katoenen repen. Ook zulke tampons kan je tegenwoordig kant-en-klaar kopen in een modernere uitvoering. Maar ik ontdekte al snel dat er heel wat meiden zijn die zelf hun wasbare tampon-repen maken van katoen (en jawel: zelfs vlijtig haken! Maar haken vind ik truttig tot de max mensen). Mijn hele atelier ligt voor diverse projecten, vol met ongebleekte biologische katoen. So why not give it a shot? (ik zou geen gebleekte katoen gebruiken i.v.m. de chemicaliën die daar misschien in zitten).

Kutkunst
Dit is het resultaat van een test die ik deed met een zelfgemaakte tampon, van ongebleekt katoen aan een koordje en hennepviltvezels als absorbtielaag over de tampon. Ik zie het resultaat ook als kunstsculptuur. Lekker zichtbaar wat het is, want ik was bedroefd geraakt door het lezen van alle verhalen en anekdotes over hoe vrouwen vroeger altijd hebben moeten lijden tijdens hun menstruaties. Tijdens de middeleeuwen werden menstruaties gezien als straf van god: alleen vrouwen die dat verdienden zouden daarom lijden aan pijn a.g.v. hun menstruaties. Geen begrip en hulp dus van de heren dokters. Vrouwen hielpen elkaar daarom dus maar in het geheim met diverse kruidenmiddelen om de wat te verzachten [6] En tot de jaren ‘60 werden tampons actief verkocht aan uitsluitend getrouwde vrouwen, omdat er over het algemeen gedacht werd dat het inbrengen van een tampon de maagdelijkheid van een vrouw zou verbreken. [7] Dit soort verhalen klinken als totale achterlijkheid, maar hoe open zijn we in onze tijd over menstrueren? I mean, hoeveel mannen zijn stoer genoeg om gewoon te seksen tijdens de menstruatie? En waarom zien we in maandverbandreclames nog altijd exemplaren die worden volgegoten met blauwe vloeistof? Of is er iets mis met mij en hoort er smurvensap uit mijn poes te komen in plaats van mijn lichaamseigen bloed? Is bloed en ben ik nou zo vies als ik ongesteld ben?

Dus daarom: als we stappen willen zetten in het verduurzamen, is de eerste stap om opnieuw bekend te raken met onze eigen natuur; ons lichaam. Over hoe het werkt en hoe het (menstrueren bijvoorbeeld) er uit ziet, als eerste stap om van onze bizarre collectieve smetvrees af te komen. Een lapje katoen in de kookwas doen, levert een steriel stukje textiel op waar hooguit waar wat pigmentvlekjes in zitten. Qua veilig gebruik, geldt hetzelfde als bij reguliere tampons: zeker driemaal daags wisselen. De rest zit tussen onze oren ;)

Voor de meisjes en het milieu,

Jesje

Bronnen:
1. Bittel, C., The Modern Period, John Hopkins University Press, zoals gevonden op 18-04-22 op

2. Cifuentes, M. C. (2018, 24 juli). Wie heeft de eerste menstruatiecup uitgevonden? zoals gevonden op 18-04-22 op

3. Leigh, P., A Research Study of Modern Feminine Hygiene Products, Academia, zoals gevonden op 18-04-22 op

4. Rossouw, H., & Ross, H., (2021) Understanding Period Poverty, School of Economics and Finance Johannesburg

5. Allemans, N., (2019), Vrouwen geven gemiddeld € 5.780 in hun leven uit aan menstruatieproducten, HNL, zoals gevonden op 18-04-22 op

6. Reynaert J. (2001), Der vrouwen heimelijcheit, Chirurgia magna van Lanfranc van Milaan, p. 165-88.

7. Gray, K., (2020), The Virginity Myth: A Hurdle in Tampon Marketing, zoals gevonden op 18-04-22 op